ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟΣ ΒΟΥΒΑΛΟΣ

Του David Mamet

Θέατρο ‘’ΦΟΥΡΝΟΣ’’

Μαυρομιχάλη 168, Εξάρχεια

 

Σκηνοθεσία – Φωτισμοί:

Θανάσης Σαράντος

 

Σάββατο, 10 Δεκεμβρίου 2022

Ώρα 9.00 μ.μ.

 

Κριτική ανάλυση

της Μαρίνας Αποστόλου

 

«ΟΛΑ ΓΑΜΗΘΗΚΑΝ…

ΜΠΟΜΠ, ΣΥΓΝΩΜΗ…

ΣΥΓΝΩΜΗ ΝΤΟΝΙ…»

Το εξαιρετικό θεατρικό έργο του Ντέιβιντ Μάμετ, τιμημένο εις διπλούν με βραβείο OBIE και βραβείο Αμερικανών κριτικών της χρονιάς (1975), έχουν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν για περιορισμένο αριθμό παραστάσεων οι φιλοθεάμονες στο ζεστό και συμπαθητικό θέατρο «ΦΟΥΡΝΟΣ» των Εξαρχείων.

Πρωταγωνιστούν τρεις ταλαντούχοι ηθοποιοί: ο Θανάσης Σαράντος που υπογράφει και τη σκηνοθεσία ενώ επιμελείται και τον φωτισμό της παράστασης, ο πραγματικά υπέροχος και ξεχωριστός ερμηνευτικά Χριστόδουλος Στυλιανού και τέλος, ο Πάρης Σκαρτσολιάς, το «νέο αίμα» στην υποκριτική τέχνη που εκπλήσσει θετικά με την παρουσία του επί σκηνής.

Ο Θανάσης Σαράντος υποδύεται τον «Δάσκαλο», ο Χριστόδουλος Στυλιανού τον Ντον ενώ ο Πάρης Σκαρτσολιάς αναλαμβάνει τον ρόλο του νεαρού Μπομπ. Και οι τρεις καλλιτέχνες είναι άρτιοι υποκριτικά με τον Στυλιανού να διακρίνεται για τη φυσικότητα που διαθέτει ως ηθοποιός καθώς, όπως τον έχουμε θαυμάσει και σε άλλους ρόλους στο παρελθόν, αποδίδει αβίαστα και πειστικά τον δραματικό χαρακτήρα του μικροαπατεώνα παλαιοπώλη. Πολύ καλά όμως παίζει και ο Σκαρτσολιάς το πιο αδύναμο και ευάλωτο δραματικό πρόσωπο του έργου, τον Μπομπ, που κινείται στο περιθώριο λόγω των ουσιών από τις οποίες ήταν παλιότερα εξαρτημένος ψάχνοντας διαρκώς για αγάπη και ενδιαφέρον αλλά και για σημείο αναφοράς σε ξένους (μη συγγενείς) ανθρώπους, όπως ο Ντον. Ο τελευταίος αποτελεί γι’ αυτόν έναν άλλο πατέρα αναπληρώνοντας, τρόπον τινά, την πατρική φιγούρα που αφήνει ο συγγραφέας έμμεσα να αντιληφθούμε ότι ο Μπομπ έχει στερηθεί. Ο Ντον νοιάζεται για τον Μπομπ, για τη διατροφή του, για την τύχη του, διορθώνει τον Δάσκαλο που τον χαρακτηρίζει «πρεζόνι» (δεν είναι πια εξαρτημένος καθώς όπως ακούμε έχει αποκοπεί από την εν λόγω έξη) ενώ τρέμει για την υγεία του όταν εκείνος τραυματίζεται σοβαρά και αιμορραγεί για ώρα.

Ο ΤΟΠΟΣ ΚΑΙ Ο ΧΡΟΝΟΣ ΤΗΣ ΔΡΑΣΗΣ

Βρισκόμαστε σε μια (άγνωστο ακριβώς ποια) πόλη της Αμερικής (κάποια στιγμή ακούμε για παραλία) σε μια antiquerie (αντικερί) της οποίας ιδιοκτήτης είναι ο Ντον (Χριστόδουλος Στυλιανού). Εκεί πρόκειται να εκτυλιχθεί και όλη η δράση του δραματικού κειμένου του Μάμετ. Όπως όλα τα καταστήματα τέτοιου τύπου, είναι ιδιαίτερα φορτωμένο με κάθε λογής αντικείμενα που κάποια στιγμή στο έργο αποκαλούνται και «σαβούρα». Στο κέντρο του χώρου υπάρχει κι ένα τραπέζι με πράσινη τσόχα εκεί όπου οι δρώντες μαζεύονται για να παίξουν χαρτιά˙ δεν παίζουν μόνοι: μαζί τους οι υποτιθέμενοι φίλοι τους Ρούθι, Γκρέις και Φλέτσερ. Στα χαρτοπαίγνιά τους δεν συμμετέχει ο Μπομπ ενώ ο Φλέτσερ θεωρείται από όλους ως πολύ δυνατός παίκτης. Το παλαιοπωλείο όμως δεν είναι ο μοναδικός τόπος εκτύλιξης των γεγονότων. Οι δραματικοί χαρακτήρες του Αμερικανού συγγραφέα συχνάζουν και σε κάποιο καφέ – στέκι απ’ όπου προμηθεύονται πίτες, πίτσες, καφέ και αναψυκτικά (Pepsi). Πρόκειται για ένα χώρο που βέβαια δεν βλέπουμε αλλά που περιγράφεται από τους δρώντες και μάλιστα χρησιμοποιείται ως αναφορά για κριτική στον καπιταλισμό και την περιβόητη «ελεύθερη αγορά».

Τα props (σκηνικά αντικείμενα) που έχει επιλέξει η Άση Δημητρολοπούλου είναι άψογα καθότι ο θεατής με την είσοδό του στην πλατεία δεν χορταίνει να τα παρατηρεί (π.χ. καράβια και τρομπέτες) ενώ μέσω του τόσο επιτυχημένου αυτού σκηνικού (έμπροσθεν δεξιά βρίσκεται το γραφείο του Ντον και στο βάθος η ταμειακή μηχανή) μεταφέρεται άμεσα και ρεαλιστικά στο κλίμα που επιθυμεί να δημιουργήσει ο Μάμετ. Εξίσου κατάλληλες επιλογές συνιστούν και τα κοστούμια των ηθοποιών. Έτσι, ο λιγότερο παρακμιακός χαρακτήρας, ο Ντον, ο καταστηματάρχης «επιχειρηματίας» είναι πιο συντηρητικά ενδεδυμένος, ο Δάσκαλος ο πιο παραβατικός και ο αθυρόστομος, ο μισογύνης, ο μισάνθρωπος εν γένει και ο δηλητηριώδης της παρέας με πιο προκλητική κι επιδεικτική ενδυμασία ενώ ο Μπομπ, ο νεότερος, ένας μάλλον φτωχοδιάβολος, με τζιν παντελόνι, με χαμηλό καβάλο και μπλούζα – φούτερ με κουκούλα.

Χρονικά η δράση τοποθετείται την ίδια εποχή της συγγραφής του έργου, ήτοι το 1975. Η Αμερική (δηλαδή οι Ηνωμένες Πολιτείες) είναι η Γη της Επαγγελίας με τους άφθονους πόρους της και τις πολυάριθμες ευκαιρίες της για γρήγορο κέρδος να γοητεύουν τους κατοίκους της αλλά και όσους μετανάστευσαν εκεί για ένα καλύτερο κι ευκολότερο αύριο. Η πλοκή λαμβάνει χώρα στη διάρκεια ενός εικοσιτετράωρου, θυμίζοντας εν μέρει τις αρχαίες τραγωδίες. Το βροχερό κλίμα, κλασικό μοτίβο στο θέατρο, δυναμώνει, μπορεί κανείς να πει, την αγωνία για την αμφίρροπη έκβαση των γεγονότων δημιουργώντας μια ατμόσφαιρα μυστηρίου.

 

Ο ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟΣ ΒΟΥΒΑΛΟΣ / ΒΙΣΩΝΑΣ

Η εικόνα του εν λόγω βοοειδούς δεν κοσμεί τυχαία τα νομίσματα των Η.Π.Α. Πριν την έλευση των λευκών Ευρωπαίων, σημαντικός αριθμός βισώνων που άγγιζε μέχρι και τα 60 εκατομμύρια ζούσαν σε αχανείς εκτάσεις συνυπάρχοντας με τη φυλή των Ινδιάνων. Κατόπιν, οι λευκοί άποικοι κυνήγησαν ανελέητα το συγκεκριμένο ζώο σε σημείο που απειλήθηκε από εξαφάνιση. Η εκμετάλλευση του δέρματος και του κρέατος των βισώνων αιματοκύλησαν τις αμερικανικές πεδιάδες ενώ η θήρα των βούβαλων αποτελούσε επίσης σπορ με τους επίδοξους κυνηγούς να πυροβολούν τα συγκεκριμένα ζώα και μέσα από το τρένο ενόσω ταξίδευαν! Ο βούβαλος συνεπώς συνιστά κομμάτι της αμερικανικής κουλτούρας και το κυνήγι του μέσο επίδειξης ισχύος.

ΠΟΣΟ ΑΠΕΧΟΥΜΕ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ ΤΩΝ ΣΠΗΛΑΙΩΝ ΤΕΛΙΚΑ;

Τελικά ίσως όχι και τόσο πολύ. Τα δραματικά πρόσωπα του έργου φέρονται περισσότερο πρωτόγονα και όχι τόσο πολιτισμένα, όπως διαπιστώνουμε. Ο Μπομπ έχει μπλέξει σε πρότερο χρόνο με τα ναρκωτικά, αναζητάει ερείσματα, λησμονεί τι του λέει ο Ντον, ξεχνάει να φέρει τον καφέ από το στέκι τους, χρειάζεται συνεχώς χρήματα, ψεύδεται, παραπαίει, δείχνει να είναι χαμηλής νοημοσύνης, κλέβει το συλλεκτικό κέρμα και πέφτει θύμα λεκτικής και σωματικής βίας αρκετά εύκολα από τον Δάσκαλο μοιάζοντας εντελώς εύθραυστος, σχεδόν έρμαιο.

Ο Δάσκαλος, ένας τύπος πεζοδρομιακός που έχει ζήσει πολλά χρόνια «εκεί έξω» δηλώνοντας έμπειρος και γεμάτος από βιώματα, υβρίζει χυδαία διαρκώς, χτυπάει τον Μπομπ, διαπληκτίζεται με τον Ντον, διαβάλλει τις γυναίκες της παρέας ενώ αποκαλύπτει την απάτη του Φλέτσερ στο χαρτοπαίγνιο εκ των υστέρων προδίδοντας μ’ αυτόν τον τρόπο την αξία της «αφοσίωσης» την οποία θίγει συχνά μέσα στο έργο και επιβεβαιώνοντας συνάμα την ατάκα του Ντον: «Δεν βρίσκεις φίλους σ’ αυτή τη ζωή». Είναι απάνθρωπος˙ ακόμη και την ώρα που ο Μπομπ αιμορραγεί σοβαρά εξαιτίας του, όχι απλά δεν κάμπτεται αλλά του υπενθυμίζει πως του οφείλει χρήματα. Τα λόγια του μαρτυρούν τη σκληρότητα και τον κυνισμό του. Κόβουν σαν μαχαίρια όταν απαξιώνει την επιχείρηση του Ντον, όταν αισχρολογεί ακόμα κι όταν ξεστομίζει φαμφάρες όπως: «εγώ άνθρωπο που δεν είναι αγχωμένος, δεν τον θέλω στη δουλειά μου». Αποτελεί, το δίχως άλλο, τον χαρακτήρα εκείνο που έχει προικιστεί, κατά μια έννοια, από τον Μάμετ με τις πιο ουσιώδεις, βαρύνουσες ατάκες. Εντούτοις, αποδεικνύεται όπως και οι άλλοι, ανίκανος για πραγματική δράση καθώς η έλλειψη αποφασιστικότητας και σχεδιασμού για τη ληστεία που δεν γίνεται στο τέλος καταλύουν κάθε ενδεχόμενο να περάσει από τη θεωρία στην πράξη. Το σπασμένο του ρολόι, φερειπείν, ως ευτελής δικαιολογία για την αργοπορία του, απογυμνώνει όλο το νταϊλίκι του που εξαντλείται στο γρονθοκόπημα του φτωχού Μπομπ.

Ο Ντον, η πιο ευγενική φύση απ’ όλους εμφανίζεται άπληστος κι ακόρεστος. Επιθυμεί να ληστέψει τον ίδιο του τον πελάτη παρόλα αυτά όμως είναι κατά βάθος άβουλος και ερασιτέχνης˙ κωλυσιεργεί κι αναβάλλει. Μαζί με τον Δάσκαλο αναζητάει μανιωδώς από το τηλέφωνο τον Φλέτσερ, τον υποψήφιο τσιλιαδόρο της ληστείας, εντούτοις πιο πολύ φλυαρεί κι επαναλαμβάνεται παρά πραγματικά δραστηριοποιείται κι έχει όντως κάτι χειροπιαστό κατά νου. Πολύ εύστοχοι οι διάλογοι που κατασκευάζει η διάνοια του Μάμετ ακριβώς γι’ αυτό τον σκοπό, δηλαδή να καταδείξει την έλλειψη συνεννόησης και την αποτυχία διεκπεραίωσης ενός στόχου. Χαρακτηριστικός ο διάλογος μεταξύ του Ντον και του Μπομπ για την αμοιβή του τελευταίου που συμμετέχει στην κατάστρωση του σχεδίου της ληστείας (αν τελικά πράγματι πληρώνεται γι’ αυτό ενώ η «μπίζνα» τους στο τέλος ναυαγεί με τον Μπομπ να αποχωρεί με χαρτζιλίκι χωρίς την υποχρέωση να το επιστρέψει).   

ΕΠΙΓΕΥΣΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ

Ρεαλισμός, ανθρώπινες σχέσεις, ματαιοπονία και ματαιοδοξία, οικονομικο-πολιτικό σχόλιο, αποτίμηση των πάντων με ανθρώπινα κριτήρια (βλ. το χονδρό βιβλίο - κατάλογο στο παλαιοπωλείο όπου τα αντικείμενα/νομίσματα κατατάσσονται με βάση την αξία τους), καταπίεση των αδυνάμων που καταλήγουν εξιλαστήρια θύματα, άκοπος πλουτισμός αλλά και επικράτηση της λογικής και της αγάπης για τον άνθρωπο αποτελούν τους κύριους άξονες της μαμετικής σύλληψης στο παρόν έργο.

 

ΒΙΝΤΕΟ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ: https://www.youtube.com/watch?v=rX8GHvOkZlM