Η κυρία
Κλάιν
του Νίκολας
Ράιτ
ΘΕΑΤΡΟ
«ΑΡΓΩ»
Ελευσινίων
13-15, Μεταξουργείο
Σκηνοθεσία:
Χρύσα Καψούλη
Β.
Σκηνοθέτη: Βαγγέλης Βογιατζής
Μετάφραση:
Έλση Σακελλαρίδου
Κυριακή, 8
Μαΐου 2022
7.00 μ.μ.
Κριτική
ανάλυση
της Μαρίνας
Αποστόλου
«Γιατί δεν μπορούμε να έχουμε μια
συνετή, ενήλικη φιλία μάνας και κόρης;»
Ανήμερα της
γιορτής της μητέρας, του πιο ιερού (κατά κανόνα) προσώπου που απαντάει ένας
άνθρωπος στη ζωή του, είχε την ευκαιρία το φιλοθεάμον κοινό να παρακολουθήσει
μια παράσταση με θέμα την ίδια τη μητέρα στην κεντρική σκηνή του θεάτρου «ΑΡΓΩ».
Πρόκειται
για το δράμα Η κυρία Κλάιν του Άγγλου συγγραφέα Νίκολας Ράιτ. Ο
τελευταίος, έχοντας στα χέρια του ως πρώτη ύλη τη ζωή της διάσημης ψυχαναλύτριας
Μέλανι Κλάιν (1882-1960), καταδεικνύει το βαθμό τοξικότητας που μπορεί να
παρουσιάσει μια εγνωσμένου κύρους επιστήμονας απέναντι στα παιδιά της με τα
οποία εντούτοις πασχίζει να φανεί τρυφερή. Μέσα από το έργο του υπογραμμίζει τη
δυσκολία που υπάρχει για μια γυναίκα να εξισορροπήσει τους πολλαπλούς ρόλους που
καλείται να παίξει ταυτόχρονα στη ζωή της, πόσο μάλλον όταν η καριέρα της
βρίσκεται στην πρώτη γραμμή. Στην περίπτωση αυτή γίνεται εξουσιαστική, αυστηρή,
ανελέητη και απόλυτη. Ειδικά όταν η κόρη της ασκεί το ίδιο επάγγελμα με την
ίδια. Τότε η μητέρα μπορεί να γίνει ελεγκτική, παρεμβατική, σκληρή στην κριτική
της ακόμα και ταπεινωτική προς την θυγατέρα που παλεύει ψυχολογικά να πατήσει
στα πόδια της˙ που
αγωνίζεται από την πλευρά της να αντιμετωπίσει τον ίδιο της τον εαυτό διότι
ποτέ δεν εισέπραξε την αγάπη που είχε ανάγκη να λάβει από τη μαμά της όταν ήταν
παιδί ενώ στο πεδίο της επαγγελματικής εξέλιξης βρίσκεται συχνά υπό τη σκιά της
μητέρας – συναδέλφου – κριτή.
Η ίδια
μητέρα πάλι, η φιλόδοξη, αεικίνητη, εργασιομανής επιστήμονας, δεδομένου ότι
είναι βαθιά σκεπτόμενη καταλήγει στην κατάθλιψη πάνω από μια φορά. Χάνεται,
λησμονά τα παιδιά της, χωρίζει από τον άνδρα της, τραυματίζει τον περίγυρό της. Ωστόσο, καταφέρνει και επιτηρεί στενά τα παιδιά της καθώς είναι εκείνη που
τα ψυχαναλύει στην παιδική ηλικία.
Η κυρία
Αιμιλία Υψηλάντη, σε ένα ρόλο υψηλών απαιτήσεων, αποδεικνύει για μια ακόμη φορά
τις ερμηνευτικές της δεξιότητες ήδη από την εναρκτήρια σκηνή του έργου οπότε η
κυρία Κλάιν, συγκινημένη καθότι ήδη πληροφορημένη για τον θάνατο του γιου της
Χανς, ετοιμάζεται να μεταβεί στην Ουγγαρία για την κηδεία του.
Στο μεταξύ
υποδέχεται την Πώλα, μια νεαρή ψυχαναλύτρια που κατοικεί σε υποβαθμισμένο
προάστειο του Λονδίνου. Πρόκειται για μια Εβραία πρόσφυγα, όπως παλιότερα
υπήρξε και η Κλάιν. Η κυρία Κλάιν την προσλαμβάνει ως βοηθό της και την
αντιμετωπίζει ως κατώτερη επιστήμονα και ύπαρξη εν γένει, παρότι δηλώνει ότι τη
συμπαθεί. Η κυρία Κλάιν αποχωρεί, στο μεταξύ εισέρχεται στη σκηνή η κόρη της
Μελίτα και τότε αρχίζει να πλέκεται η υπόθεση του έργου. Μελίτα και Πώλα
γνωρίζονται, μπορεί κανείς να πει ότι ανταγωνίζονται κιόλας μεταξύ τους, καθώς
η καθεμιά αναζητά τη δική της θέση στην οικία της μεγάλης ψυχαναλύτριας. Η
τελευταία ματαιώνει το ταξίδι της και επιστρέφει απρόσμενα. Με το θάνατο του
Χανς, του χαϊδεμένου παιδιού της Κλάιν, στο επίκεντρο ενδιαφέροντος, μάνα και
κόρη θα καταδύσουν στον βυθό της αλήθειας της σχέσης τους με συχνές αναδρομές
στο παρελθόν. Η Νατάσα Καλογρίδη, στον ρόλο της Μελίτας («της μικρής Μέλανι»
όπως επέλεξε να την ονομάσει η μητέρα της) ενσαρκώνει το ενήλικο παιδί που ακόμα
δυσκολεύεται να τα βρει με τον εαυτό της. Παντρεμένη με έναν άνδρα πολύ
μεγαλύτερό της που υποκαθιστά τον πατέρα της, όπως κι η ίδια παραδέχεται στη
συνέχεια, πιστεύει πως ο μικρότερος αδελφός της Χανς έχει αυτοκτονήσει. Ως
αποδείξεις χρησιμοποιεί τη μαρτυρία της θείας της Γιόλαν που ζει στη
Βουδαπέστη. Η Ουγγαρία είναι η χώρα των παιδικών της χρόνων με αναρίθμητες
αναμνήσεις, όμορφες και άσχημες μαζί. (Σημειωτέο ότι τα διαδραματιζόμενα του
έργου λαμβάνουν χώρα στα 1934. Η χώρα καταγωγής της Κλάιν ήταν η Αυστρία.
Αυστρία και Ουγγαρία, η «Δυαδική Μοναρχία», ήταν ενοποιημένες έως τα 1918 οπότε
και χωρίστηκαν με τη λήξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου). Η Νατάσα Καλογρίδη εξαιρετική
ως Μελίτα, θυμωμένη και εύθραυστη συνάμα, πίνει, καπνίζει, πάλλεται επί σκηνής
και μεταμορφώνεται στη γυναίκα που κρύβει μέσα της το πληγωμένο κοριτσάκι.
Επιθυμεί να αμφισβητήσει τη μελέτη της μητέρας της με θέμα την εγκληματικότητα
(έτσι τουλάχιστον φοβάται η Κλάιν), αλλάζει ψυχαναλύτρια και δέχεται τις βολές
της Κλάιν ως προς την ποιότητα των υπηρεσιών που προσφέρει στους ασθενείς της.
Επίσης
σημειωτέο ότι οι ψυχαναλυτές, με βάση το κείμενο του Ράιτ, ψυχαναλύονται και
αυτοί από συναδέλφους τους: δηλαδή είναι θεραπευτές και θεραπευόμενοι μαζί. Η
ζωή τους μοιάζει λοιπόν να στερείται φυσικότητας και αυθορμητισμού από τη
στιγμή που η επιστήμη της ψυχανάλυσης διεισδύει τόσο μέσα στην καθημερινότητά
τους σε σημείο που πλέον δεν μπορούν να απολαύσουν σχεδόν τίποτα.
Θεατής της
συγκρουσιακής διάδρασης μάνας και κόρης είναι η Πώλα. Διαζευγμένη με μια μικρή
κόρη που φιλοξενείται στο Βερολίνο σε σπίτι Καθολικών, γυρεύει να κάνει μια νέα
αρχή στην Αγγλία. Λιγομίλητη, υπομένει το ύφος της Κλάιν ενώ κατηγορείται από
τη Μελίτα ότι εποφθαλμιά τη θέση της ως κόρης της σπουδαίας ψυχαναλύτριας. Η
Σάρα Εσκενάζη υποδύεται πειστικά τη νεαρή επιστήμονα που και μόνο που είναι
μετανάστρια τίθεται αυτόματα σε δεύτερη μοίρα. Θα αναλάβει χρέη γραμματέως της
Κλάιν, αν και η ίδια αρνείται την ιδιότητα αυτή στη Μελίτα, και θα υπακούσει σε
ό,τι της πουν οι δύο γυναίκες και κυρίως η εργοδότριά της που εν τέλει θα γίνει
η δική της ψυχαναλύτρια. Είναι όμως και το πρόσωπο που θα αποκαλύψει με
ψυχραιμία την πραγματική αιτία θανάτου του Χανς εδραιώνοντας τη θέση της στην
εστία της Κλάιν.
Μοναδικά
ενδιαφέρουσα και σημαδιακή είναι η τελευταία σκηνή του έργου όπου βλέπουμε αν
τελικά επικρατεί η στοργική μητέρα ή η αφοσιωμένη επαγγελματίας.
Και οι τρεις
ηθοποιοί, ξεχωριστές στις ερμηνείες που αναλαμβάνουν με συνέπεια, γοητεύουν το
κοινό μέσα από ένα δραματικό κείμενο που μόνο σε ένα θέατρο του βεληνεκούς που
διαθέτει το «ΑΡΓΩ – Αιμιλία Υψηλάντη» έχουμε τη δυνατότητα να θαυμάσουμε. Η
σκηνοθεσία της Καψούλη είναι υπέροχη ειδικά στη σκηνή πάλης των δύο γυναικών
(Υψηλάντη – Καλογρίδη) σε αργή κίνηση (slow motion).
Συγχαρητήρια
όμως οφείλουμε να δώσουμε και στους υπεύθυνους για τα σκηνικά και τα κοστούμια
(Αρβανίτης – Αναλυτή – Γκέκας) που μας μεταφέρουν με τη δική τους καλλιτεχνική
συνεισφορά στο Λονδίνο του Μεσοπολέμου, σε ένα οικιακό περιβάλλον τόσο
ιδιαίτερο, όπως αυτό της Μέλανι Κλάιν.
Δεκάδες τα
ερωτήματα που τίθενται από ένα έργο όχι εύκολο στην προσέγγιση ιδίως σε στιγμές
που το κοινό έρχεται σε επαφή με επιστημονικούς όρους όπως η «μεταβίβαση» και
«αντιμεταβίβαση».
Γιατί δεν
ταξίδεψε η κυρία Κλάιν στη Βουδαπέστη για την κηδεία του Χανς; Τι την έφερε
όντως πίσω;
Το βάρος της
συναισθηματικής φροντίδας μοιάζει να πέφτει κυρίως στη μητέρα ειδικά σε εποχές
όπως αυτή του έργου – ο πατέρας δεν έχει την ίδια «υποχρέωση» άραγε;
Πώς μια
διακεκριμένη επιστήμονας μπορεί συνάμα να είναι και επαρκής μητέρα δύο παιδιών;
Είναι δυνατόν να περιοριστεί στα καθήκοντα της καλής Εβραίας νοικοκυράς; Τα
παιδιά διαχωρίζονται σε αγόρια και κορίτσια; Μία μητέρα εκφράζει την αδυναμία
της πάντα στο αγόρι μειώνοντας το κορίτσι; Φθονεί μία μητέρα την κόρη της από
τη στιγμή κιόλας που εξασκούν το ίδιο επάγγελμα; Μπορεί κάποτε να ιαθεί το
ψυχικό τραύμα ή αυτό απλώς επουλώνεται; Πώς επιλέγουμε τους ανθρώπους; Με τι
κριτήρια; (Φερ’ ειπείν ο σύζυγος της Μελίτας την «έβλεπε» ως κόρη του εφόσον η
βιολογική του κόρη ήταν ανάπηρη.)
Πολλές όμως
είναι και οι διαπιστώσεις.
Στη χώρα που
μεταναστεύουμε είμαστε «λιγότερο επιστήμονες» και λόγω της χρείας να
ορθοποδήσουμε ανεχόμαστε προσβολές και συμβιβαζόμαστε σε καταστάσεις που ενώ
μας θίγουν δεν έχουμε την πολυτέλεια να απορρίψουμε. Χαρακτηριστικές οι σκηνές
με την Κλάιν σχεδόν να διατάζει την Πώλα ενώ τα χρήματα που της έχει με φειδώ
προσφέρει για τις μετακινήσεις της δαπανούνται στο ταξί που η ίδια χρησιμοποίησε
για να επιστρέψει (και πάλι δεν αρκούσαν).
Παίζουν οι
ηθοποιοί:
Αιμιλία
Υψηλάντη
Νατάσα
Καλογρίδη
Σάρα
Εσκενάζη
Σκηνογραφία:
Γιάννης Αρβανίτης
Συνεργάτης
σκηνογράφος: Μελίνα Αναλυτή
Κοστούμια:
Σπύρος Γκέκας
Σχεδιασμός
Φωτισμών: Βαλεντίνα Ταμιωλάκη
Διάρκεια
παράστασης: 100’
Πληροφορίες:
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου