ΤΟ ΦΩΣ ΤΟΥ ΓΚΑΖΙΟΥ

του Πάτρικ Χάμιλτον

Από την ομάδα Σονέτο

Μετάφραση – Απόδοση: Χρήστος Άνθης

Σκηνοθεσία: Άννα Ετιαρίδου

 

Θέατρο «Βαφείο – Λάκης Καραλής»

Παρασκευή, 28 Οκτωβρίου 2022

8.30 μ.μ.

 

Κριτική Ανάλυση της Μαρίνας Αποστόλου

 

Ο ΦΟΒΟΣ ΤΗΣ ΤΡΕΛΑΣ ΕΙΝΑΙ Η ΧΕΙΡΟΤΕΡΗ ΤΡΕΛΑ…

 

Το κλασικό, αριστουργηματικό, ψυχολογικό θρίλερ του Πάτρικ Χάμιλτον Το φως του γκαζιού έχει την ευκαιρία να παρακολουθήσει το θεατρόφιλο κοινό κάθε Παρασκευή βράδυ στις 8.30 μ.μ. στο θέατρο «Βαφείο – Λάκης Καραλής» στον Βοτανικό.

Γραμμένο λίγο πριν το ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου (1938), το έργο μάς μεταφέρει στο ομιχλώδες βικτωριανό Λονδίνο του 1880 στην οικία του ζεύγους Μάννινχαμ και πιο ειδικά στο καθιστικό του σπιτιού όπου η κυρία Μάννινχαμ (Μπέλλα) κεντάει ενώ ο σύζυγός της Τζακ λαγοκοιμάται στον καναπέ. Η πλοκή εκκινεί με το άκουσμα του πλανόδιου πωλητή μάφινς (γλυκών), ο οποίος διέρχεται σπάνια την οδό των Μάννινχαμ. Η Μπέλλα καλεί μέσω του κουδουνιού υπηρεσίας την Νάνσυ, την υπηρέτρια, να βγει έξω για να αγοράσει τα νόστιμα γλυκά που συνοδεύουν ιδανικά το τσάι ως ρόφημα, ιδίως τα κρύα απογεύματα. Και οι τρεις δραματικοί χαρακτήρες δίνουν άμεσα και καθάρια το στίγμα τους: η Μπέλλα (Σοφία Ιωακειμίδη) έντρομη στο πλάι του συζύγου της, τρέμει με το παραμικρό του σχόλιο, αναστατώνεται με τις συχνές παρατηρήσεις του που είναι επικριτικές και απρόβλεπτες και αφορούν ασήμαντες λεπτομέρειες ή εσκεμμένες καταστάσεις/παγίδες στημένες από τον Τζακ (Χρήστος Άνθης). Ο Τζακ από τη μεριά του, άνθρωπος τοξικός, χειριστικός, εκφοβιστικός και αισχρός, ποδηγετεί την αδύναμη Μπέλλα με σκοπό να την οδηγήσει εκεί όπου τον εξυπηρετεί. Ανήθικος, αδίστακτος, έχων ποινικό παρελθόν, συνεργάζεται με την εξίσου αμείλικτη Νάνσυ (Εβελίνα Σιγάλα) για να συρρικνώσει στον μέγιστο βαθμό την Μπέλλα και να την υποτάξει πλήρως με τον εγκλεισμό της σε φρενοκομείο. Βασικό του επιχείρημα – εργαλείο ο θάνατος της μητέρας της Μπέλλα σε νεαρή ηλικία εξαιτίας ψυχικού (κληρονομικού όπως ακούγεται αλλά χωρίς να αποδεικνύεται όντως) νοσήματος. Η Νάνσυ, τέλος, πονηρή, σκληρή, ατομίστρια και συμφεροντολόγα, φιλοχρήματη και θρασεία, σωστή οπορτουνίστρια, όπως αποκαλύπτεται στο τέλος, προκαλεί διαρκώς την αντίδραση της κυρίας της, η οποία ταπεινώνεται επανειλημμένα από τον διεστραμμένο σύζυγό της και δη πολλές φορές μπροστά στην υπηρέτρια. Οι τρεις τους συνιστούν ένα παρανοϊκό σχήμα διάδρασης όπου ο ένας εξουσιάζει/επηρεάζει τον άλλο με τα όπλα που διαθέτει και χρησιμοποιεί κατάλληλα. Αβοήθητο θύμα η Μπέλλα που έχει εγκαταλείψει το Yorkshire, την ιδιαίτερη πατρίδα της, έχει δαπανήσει τις οικονομίες της για τη διόλου τυχαία αγορά του παρόντος σπιτιού ενώ έχει στοχευμένα αποκοπεί από τους συγγενείς της, πράγμα για το οποίο έχει φροντίσει επιμελώς ο Τζακ μέσω της απόκρυψης της αλληλογραφίας της με την εξαδέλφη της. Το αρρωστημένο κι επικίνδυνο κλίμα έρχεται ανέλπιστα να ανατρέψει ο πρώην αστυνομικός και νυν ιδιωτικός ντεντέκτιβ Ραφ (Κωνσταντίνος Καρούζος), ο οποίος επωφελούμενος από το μοναδικό τρωτό σημείο της κατά τα άλλα αδιαπέραστης Νάνσυ, συγκεντρώνει στοιχεία για την αποκάλυψη της εγκληματικής, ασταμάτητης δράσης του Τζακ. Πρόκειται, το δίχως άλλο, για το πρόσωπο – κλειδί της πλοκής του έργου, το μοναδικό φέρον και κωμικά στοιχεία (λ.χ. η είσοδός του στην οικία Μάννινχαμ ως πωλητής Βιβλών σε μορφή μινιατούρας ή στη συνέχεια η λαιμαργία του με τα γλυκά μάφινς).

 

Gaslighting – Εκφοβισμός στο πλαίσιο της έμφυλης βίας

Ο τίτλος του έργου παρουσιάζει ξεχωριστό ενδιαφέρον κι αποτελεί από μόνος του αντικείμενο ανάλυσης. Χωρίς να το υποψιάζεται, ο Χάμιλτον με το κείμενό του και το όνομα που επέλεξε γι’ αυτό δάνεισε μετέπειτα στην επιστήμη της Ψυχολογίας τον όρο ‘’gaslighting’’ συνώνυμο της μεθοδευμένης ψυχικής κακοποίησης. Η τελευταία μέσα στο έργο εκφράζεται με τα εξής σημεία:

Το φως που γκαζιού που εντείνεται ή μειώνεται ανάλογα με τη χρήση αυτού στους λοιπούς χώρους του σπιτιού και κυρίως αυτού που είναι κλειδωμένος κι απροσπέλαστος για την Μπέλλα: του πάνω πατώματος.

Το ίδιο το πάνω πάτωμα, ακριβώς επειδή είναι απαγορευμένο ρητά στην Μπέλλα κι ακριβώς επειδή χρησιμοποιείται μυστικά από τον Τζακ, τα βήματα του οποίου ακούγονται και τον προδίδουν.

Οι ενοχές με τις οποίες γεμίζει ο σύζυγος τη νεαρή γυναίκα του. Αντικείμενα που μετακινούνται ανεξήγητα, έγγραφα που μυστηριωδώς λείπουν, συρτάρια ασφαλισμένα, χάπια που χορηγούνται χωρίς να πρέπει. Το πληγωμένο σκυλάκι, τα κιλά που όμως δεν έχει πάρει η κομψή Μπέλλα, ο χαμένος λογαριασμός του μπακάλη, τα ψίχουλα στο πάτωμα. Μυστικές συμφωνίες με τη Νάνσυ, ερωτικές υπηρεσίες και ψευδομαρτυρία έναντι προκαταβολικής αμοιβής, συνεχείς απουσίες του Τζακ από το σπίτι, έκλυτος βίος. Προσταγές, προσβολές, κατηγορίες, υποσχέσεις για έξοδο στο θέατρο κι αναίρεση αυτών κατόπιν κατασκευασμένων γεγονότων. Χυδαίοι χαρακτηρισμοί, αλλοίωση της αλήθειας, παραποίηση της πραγματικότητας. Η Μπέλλα γίνεται ανελέητα ένα άθυρμα στα χέρια του Τζακ, ένα κομμάτι πηλός στο οποίο ο Τζακ προσδίδει κάθε φορά την επιθυμητή μορφή. Μπροστά του η ανυπεράσπιστη κοπέλα ομοιάζει με μικρό παιδί που φοβάται την επίπληξη του δυνάστη της, που παλεύει να πείσει για τη βελτίωση της συμπεριφοράς της και που αποδυναμώνεται ακόμα χειρότερα όταν αυτός την καταβαραθρώνει δηλώνοντας ξανά και ξανά απογοητευμένος από τα δήθεν λάθη της.

Η έλλειψη όποιου δυναμισμού και πυγμής από την πλευρά της Μπέλλα με σκοπό να αντιδράσει και να διαχειριστεί το πρόβλημα. Ενώ αναγνωρίζει τη δόλια συμπεριφορά του Τζακ, παραμένει δειλή και άτολμη. Επιχειρεί στοιχειωδώς να αποκρούσει τις επιθέσεις του Τζακ και της συνεργάτιδάς του Νάνσυ αλλά η άμυνά της δεν επαρκεί. Περιορίζεται στο λίγο της, καταπνίγεται στον φόβο της, λυγίζει με τους εξευτελισμούς του συζύγου της, πάλλεται σύγκορμη με τον ερχομό του Ραφ και μάταια πασχίζει να ορθώσει το ανάστημά της ενώπιον των Τζακ και Νάνσυ όταν εκείνος βρίσκει παραβιασμένα τα συρτάρια του γραφείου του.

-Πάρε το χάπι σου! -Κάθισε, Μπέλλα! -Άκου να σου πω κυρά μου! -Πήγαινε να ξαπλώσεις! Τώρα! -Το εύρος των πνευματικών σου αναπηριών όλο και μεγαλώνει! -Δεν φοβάσαι τον Θεό που σ’ ακούει; -Το μυαλό σου είναι τόσο κουρασμένο, που πια δεν λειτουργεί.

 

Ο «απομηχανής θεός» Ραφ

-Το ουίσκι: κάτι ανάμεσα σε αιθανόλη και αμβροσία -Η δικαιοσύνη είναι ένα αργοκίνητο καράβι… αλλά στο τέλος λειτουργεί.

 

Μέσα στην παράκρουση υπό την οποία τελεί η Μπέλλα, εισβάλλει αιφνιδίως ο Ραφ, ο ιδιωτικός αστυνομικός, για να χύσει άπλετο φως στη σκοτεινή υπόθεση του Τζακ και να βοηθήσει την κοπέλα να σταθεί στα πόδια της προσωρινά μέχρι να διασωθεί οριστικά από εκείνον και να λυτρωθεί. Παρακολουθεί στενά τον Τζακ, γνωρίζει πού συχνάζει και πώς διασκεδάζει, ξέρει τα πάντα για το χθες του και κυρίως για το σήμερα και την αδηφάγα συμπεριφορά του. Φέρεται στις κλειδαριές με «υπομονή, προσοχή και στοργή» όπως και σε μια γυναίκα. Αδύναμος κρίκος η Νάνσυ που εκμυστηρεύεται τα όσα λαμβάνουν χώρα στην οικία Μάννινχαμ στον εραστή της Μπούκερ, βασικό πληροφοριοδότη του Ραφ. Η πρόσκαιρη αποχώρησή του από το σπίτι του ζευγαριού θα αφήσει την Μπέλλα ολομόναχη και ανοχύρωτη, να αυτοσχεδιάζει για να δικαιολογηθεί ανεπιτυχώς χωρίς να ξέρει πότε ο Ραφ θα επανέλθει. Το πιστόλι που κρατά με την ιδιότητα του ντεντέκτιβ ο Ραφ θα δώσει τη λύση και θα ανακουφίσει τη βασανισμένη Μπέλλα.

 

 

Ποιος είναι ο Σίδνεϋ Πάουερ;

Γιατί ο δολοφόνος επιστρέφει στον τόπο του εγκλήματος;

Πού είναι κρυμμένος ο θησαυρός και ποιος τον καρπώνεται τελικά;

Τι επικρατεί: το καλό ή το κακό;

 

Το φως του γκαζιού, ένα δραματικό κείμενο γραμμένο τόσα χρόνια πριν, δεν μετράει τυχαία τετραψήφιο αριθμό παραστάσεων σε παγκόσμιο επίπεδο. Ατμοσφαιρικό, αγωνιώδες, ανατρεπτικό, βαθιά ψυχολογικό, κρατάει αμείωτο το ενδιαφέρον των θεατών μέχρι κυριολεκτικά το τελευταίο λεπτό.

Η υποδειγματική μετάφραση του Χρήστου Άνθη και η ανατριχιαστική του ερμηνεία ως Τζακ, ενός διαβόλου μεταμορφωμένου σε άνθρωπο, αποτελούν αναμφίβολα τη ραχοκοκαλιά της παράστασης.

Ιδιαίτερη η εμφάνιση της Εβελίνας Σιγάλα στον ρόλο της σαδίστριας υπηρέτριας και πρώην πόρνης Νάνσυ. Η έκφραση του προσώπου της, το κόκκινο κραγιόν της, τα ξέπλεκα στο τέλος μακριά μαύρα μαλλιά της και το σατανικό της – έτσι όπως πρέπει εξάλλου – χαμόγελό της πείθουν απόλυτα για το δραματικό πρόσωπο που συνέλαβε ο Πάτρικ Χάμιλτον.

Το βάρος ενός πολύ απαιτητικού ρόλου καλείται να σηκώσει η Σοφία Ιωακειμίδη ως Μπέλλα. Τα λεπτά χαρακτηριστικά της, το τρομαγμένο της πρόσωπο (είναι προφανές πόσο έχει δουλέψει με τις μούτες – εκφράσεις προσώπου για τις ανάγκες του ρόλου) και το κορμί της που σείεται ολόκληρο με τις απειλές του Τζακ συμβάλλουν σημαντικά στην απόδοση ενός τόσο δύσκολου ρόλου.

Σε ένα εντελώς διαφορετικό πνεύμα καλείται να κινηθεί ο Κωνσταντίνος Καρούζος ως Ραφ – ιδιωτικός αστυνομικός. Και το πετυχαίνει χωρίς αμφιβολία. Ακροβατώντας μεταξύ αστείου και σοβαρού αναλαμβάνει τον ρόλο της λογικής, της εκλογίκευσης και του εξορθολογισμού μαζί, αποκαθιστώντας την πραγματικότητα και προστατεύοντας την Μπέλλα.

Η Άννα Ετιαρίδου ενορχηστρώνει έναν τετραμελή θίασο με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Απέναντί τους και συνάμα μέσα τους ένα κείμενο – πρόκληση, ένα έργο – φωτιά με έντονες ενίοτε σκηνές και αμέτρητες λεπτομέρειες φέρουσες η καθεμία τους ένα ξεχωριστό χρώμα και άρωμα.

Συγχαρητήρια αξίζουν και στον συνθέτη της μουσικής Μανώλη Μπονιάτη. Η μουσική επένδυση της παράστασης ενισχύει το συναίσθημα της αγωνίας των θεατών που αδημονούν για την κατάληξη της υπόθεσης και την τύχη της Μπέλλα.

 

Η ταυτότητα της παράστασης

Κείμενο: Πάτρικ Χάμιλτον

Μετάφραση – απόδοση: Χρήστος Άνθης

Σκηνοθεσία: Άννα Ετιαρίδου

 

Ερμηνεύουν:

Χρήστος Άνθης, Σοφία Ιωακειμίδη, Eβελίνα Σιγάλα, Κωνσταντίνος Καρούζος

Φωτισμοί – Ηχοληψία: Σάββας Σουρμελίδης

Μουσική: Μανώλης Μπονιάτης

Αφίσα – πρόγραμμα: Δημήτρης Κουμεντακάκος

Φωτογραφίες: Γρηγόρης Ξένος

Επικοινωνία: Νατάσα Παππά

 

Πληροφορίες

Διάρκεια παράστασης: 120 λεπτά

Χώρος: Θέατρο Βαφείο – Λάκης Καραλής

Βίντεο: https://www.youtube.com/watch?v=lqvuL0LkbRs

 

(Αγ. Όρους 16 & Κων/πόλεως 115, Αθήνα, Μετρό Κεραμεικού)