Ο ΜΕΓΑΣ ΙΕΡΟΕΞΕΤΑΣΤΗΣ

Του Φιόντορ Ντοστογιέφσκι

ΘΕΑΤΡΟ «Τζένη Καρέζη»

 

Σάββατο 1/10/2022

Ώρα: 21.00

 

Σκηνοθεσία – Ερμηνεία: 

Κωνσταντίνος Κωνσταντόπουλος

 

Κριτική παρουσίαση της Μαρίνας Αποστόλου

 

                      Στο επίκεντρο η ελευθερία του ανθρώπου

ΓΙΑΤΙ ΗΡΘΕΣ ΛΟΙΠΟΝ ΝΑ ΜΑΣ ΕΝΟΧΛΗΣΕΙΣ;

   

 

Τον αριστουργηματικό μονόλογο Ο Μέγας Ιεροεξεταστής είχαν την ευτυχία να παρακολουθήσουν οι λάτρεις του ποιοτικού και καλοδουλεμένου θεάτρου το Σάββατο το βράδυ 1 Οκτωβρίου στο θέατρο «Τζένη Καρέζη», λίγες ημέρες μόλις μετά τον θάνατο του σπουδαίου θεατρανθρώπου Κώστα Καζάκου.

Την παράσταση σκηνοθετεί ο υπέροχος ηθοποιός με τη χαρακτηριστική φωνή Κωνσταντίνος Κωνσταντόπουλος, ο οποίος υπογράφει και τη σκηνοθεσία. Όπως είναι αρκετά γνωστό, το έργο του μεγαλειώδη Ρώσου λογοτέχνη δεν ανεβαίνει για πρώτη φορά σε ελληνική θεατρική σκηνή ενώ ο ίδιος ο Κ.Κ. υποδύεται τον ρόλο του αμείλικτου και κυνικού, προκλητικά ειλικρινή ιεροεξεταστή ήδη από το 2012, σημειώνοντας ένα αληθινό παραστασιακό ρεκόρ αλλά και αποδεικνύοντας ότι το κείμενο του Ντοστογιέφσκι παραμένει κρυστάλλινο, αιχμηρό, αναλλοίωτο κι ανατριχιαστικό, ειδικά με τον τρόπο που σκηνοθετείται από τον εν λόγω καλλιτέχνη.

Με το που σβήνουν τα φώτα, το απόλυτο σκοτάδι επιβάλλεται ενώ οι ψαλμωδίες που πλημμυρίζουν τον χώρο κατόπιν μεταφέρουν πράγματι το κοινό (μια λέξη – σχέση που ο Κ.Κ. έχει παραδεχτεί σε συνέντευξή του ότι αγαπά πολύ) στη μαύρη εποχή του μεσαίωνα στη Σεβίλλη της Ισπανίας, όπου εκατοντάδες αιρετικοί έβρισκαν φρικτό θάνατο στην πυρά (και όχι μόνο) από την Ιερά Εξέταση, όργανο της ίδιας της παπικής εκκλησίας.

Το σκοτάδι που σκεπάζει σταθερά σκηνή και πλατεία έρχεται να καταστήσει ακόμα πιο τρομακτικό αλλά συναρπαστικό η φωνή του Ιβάν που απευθύνεται στον αδελφό του, μοναχό Αλιόσα. [Σημειωτέο φυσικά ότι Ο Μέγας Ιεροεξεταστής αποτελεί κεφάλαιο του βιβλίου του Φ.Ν. Αδερφοί Καραμάζωφ, γραμμένο το 1880, λίγο πριν τον θάνατο του συγγραφέα. Εν τούτοις, η δυναμική και η μεστότητά του τού επιτρέπουν την αυτοτέλεια και την αυθυπαρξία λογοτεχνικά και κατά συνέπεια και δραματουργικά]. Εκεί ο Ιβάν εξομολογείται στον Αλιόσα ότι έχει συλλάβει την ιδέα ενός ποιήματος με θέμα τον εκ νέου ερχομό του Χριστού στη Γη τον δέκατο πέμπτο αιώνα στη Σεβίλλη και τη συνάντησή του με ένα γηραιό, σκελετωμένο ιεροεξεταστή που θα μιλήσει αμετανόητα για τα φρικιαστικά εγκλήματα της Ι.Ε. εις βάρος των θρησκευτικών αντιφρονούντων αλλά και θα προσδώσει μια διάσταση βαθιά φιλοσοφική και κυρίως πολιτική στη συμπεριφορά των «ισχυρών» έναντι των αδυνάμων…

Κι έτσι ενώ αυτοί οι τελευταίοι ενθουσιάζονται με την επάνοδο του Μεσσία και τα θαύματα που εκείνος κάνει μπροστά στα έκπληκτα μάτια τους, ωστόσο είναι οι πρώτοι που θα συν-δαυλίσουν τη φωτιά του Χριστού, μόνο με ένα νεύμα του ιεροεξεταστή που κυριολεκτικά ταυτίζεται με τον σατανά, δηλαδή το κακό.

Έχει ήδη ξεκινήσει λοιπόν ο μονόλογος του ιεροεξεταστή που έχει απέναντί του τον πράο Ιησού, ο οποίος εκφράζεται με την ηρεμία και τη σιωπή του. Ένα πραγματικό παραλήρημα μισανθρωπίας ξετυλίγεται σε διάρκεια περίπου μίας ώρας με τους θεατές να έχουν χωρίς υπερβολή ακινητοποιηθεί στα καθίσματά τους με κομμένη την ανάσα. Δεν πρόκειται όμως απλά για ένα τρομερό πλάσμα που μαρτυράει τις πράξεις της Ι.Ε. ομοιάζοντας με φιγούρα διεστραμμένου χαρακτήρα από μια ταινία θρίλερ. Πρόκειται το δίχως άλλο για ένα ανθρωπόμορφο τέρας που ήλθε για να κρίνει τον Χριστό και τη θεωρία του αλλά και να καταδείξει την ανθρώπινη αδυναμία που συνδέεται με τον επίγειο άρτο. Το κείμενο του Φ.Ν. ξεφεύγει συνεπώς από το θεολογικό του χρώμα κι επεκτείνεται σε πολιτικά ύδατα όπου ο άνθρωπος είναι μεν γεννημένος επαναστάτης μα στην ουσία είναι σκλάβος και δούλος γιατί πολύ απλά είναι διεφθαρμένος, κυριεύεται από την χρεία του ανήκειν, αρέσκεται στο να ελέγχεται η συνείδησή του από τους δυνατούς και κυρίως για να ζήσει έχει ανάγκη το ψωμί… τον επίγειο άρτο κι όχι τον επουράνιο, τον ιδεαλιστικό που του πρόσφερε ο Χριστός, ένας Χριστός που οραματιζόταν την επανένωση του κόσμου (σαφής νύξη για την παγκοσμιοποίηση). Ο Ιησούς δώρισε στον άνθρωπο ελευθερία, δημοκρατία καταδικάζοντας τη βία και τον εξαναγκασμό εκείνος όμως δεν κατάφερε να την αξιοποιήσει και να τη διαχειριστεί και κατέληξε να προτιμήσει την υποταγή και τη «Βαβέλ» δηλαδή την ασυνεννοησία. Ο Χριστός επομένως για ποιους ξανάρθε στον κόσμο; Μήπως για τους «εκλεκτούς»; Αναρωτιέται με μίσος ο «φλεγματώδης» ιεροεξεταστής. Αφού (ο Χριστός) αρνήθηκε το ξίφος του Καίσαρα... με λίγα λόγια την επίγεια εξουσία.

Κάντε μας σκλάβους, μα χορτάστε μας!

 

 

Ο Χριστός, όπως στηλιτεύει ο γέροντας, πρόσφερε την ελευθερία και την ελεύθερη εν γένει εκλογή στο ανθρώπινο γένος. Εκείνο όμως δεν ήξερε τι να την κάνει κι έτσι έζησε και ζει τη φρίκη και το βάρος της παράδοσης της ελευθερίας σε κάποιον ανώτερο που θα ασκεί τον απόλυτο έλεγχο. Οι άνθρωποι εξάλλου, όπως ακούμε στο έργο, χρειάζονται τα θαύματα κι όχι τον Θεό…

Πολλοί αναλυτές έχουν υποστηρίξει (και όχι άδικα) ότι ο Φ.Ν. προφητεύει την έλευση του κομμουνισμού ως απολυταρχικού καθεστώτος κάποιες δεκαετίες μετά. Το ψωμί για το οποίο οι άνθρωποι απαρνιούνται την ελευθερία τους δεν θα καταφέρουν ποτέ να το μοιράσουν μεταξύ τους, λέει διά στόματος ιεροεξεταστή ο Ρώσος στοχαστής και βεβαίως επαληθεύεται. Ο Χριστός εκτίμησε υπέρμετρα το ανθρώπινο είδος και γι’ αυτό του έδωσε τα πάντα – ήτοι την ελευθερία του.

Όταν καταφέρει κάποιος να ελέγξει τις συνειδήσεις όπως συμβαίνει με τις περιπτώσεις των θρησκειών, των ομάδων, των ολοκληρωτικών καθεστώτων, τότε σίγουρα έχει υποδουλώσει το πνεύμα των άβουλων οπαδών του. Κυρίως όμως, ο άνθρωπος, ακόμη και ο σκεπτόμενος, είναι πλήρως εξαρτημένος από την τροφή του κι ευρύτερα από τα υλικά αγαθά, απαραίτητα για την επιβίωσή του και την ευημερία του πάνω στη Γη. Αγαθά, που όσο καλλιεργημένος κι ευφυής και να είναι (ο άνθρωπος), υπερτερούν μοιραία των πνευματικών. Η επιστήμη δεν είναι αρκετή, όπως φαίνεται.

Θα τους αναγκάσουμε να δουλεύουν.  Θα τους επιτρέψουμε να αμαρτάνουν.

 Εν τέλει, το κακό κυριαρχεί, υπερνικά την αγάπη και βασιλεύει.

Το χειμαρρώδες και πυκνογραμμένο έργο του Φ.Ν. γίνεται στα χέρια του Κ.Κ. η πρώτη ύλη για ένα καλλιτεχνικό προϊόν υψηλής αξίας και ποιότητας που γοητεύει και συγκλονίζει τους θεατές. Πρόκειται χωρίς υπερβολή για μια παράσταση που δεν λησμονεί εύκολα κάποιος. Οι φωτισμοί και οι ήχοι, αριστοτεχνικά δουλεμένοι, συμβάλλουν τα μέγιστα στην ατμόσφαιρα του έργου. Το ίδιο ισχύει και για το κοστούμι που φέρει ο ερμηνευτής.

Όλοι οι συντελεστές και ως επί το πλείστο ο Κ.Κ. έχουν σκύψει με δέος πάνω στο κείμενο του Ντοστογιέφσκι, έχουν κολυμπήσει μέσα στον βυθό του κι έχουν αναδυθεί στο τέλος φέροντας στην επιφάνεια όλο τον θησαυρό που αυτός κρύβει.

 

Λοιποί συντελεστές:

Μετάφραση: Άρης Αλεξάνδρου

Επεξεργασία κειμένου: Ματίνα Μόσχοβη

Βοηθοί σκηνοθέτη: Κωστής Σαββιδάκης, Άννυ Ζερβού

Βοηθός παράστασης: Αλέξανδρος Μούστας

Φωτογραφίες: Κλεοπάτρα Σάρλη

Επεξεργασία ήχου: studio19 – Κώστας Μπώκος